Stres gerelateerde stoornissen
Het Stressrespons Model: Een Overzicht
Stress heeft een complexe impact op ons lichaam en onze geest. De hypothalamus, een kerngebied van de hersenen, activeert het endocriene systeem, dat hormonen zoals cortisol vrijgeeft, en dit proces bereidt ons lichaam voor op de stressrespons. Meer informatie over de biologische aspecten van stress is te vinden op de pagina Biologische psychologie.
Het Individu
Elk individu heeft unieke kenmerken die hun stressrespons beïnvloeden. Deze omvatten fysieke aspecten zoals genetica en gezondheid, psychologische factoren zoals persoonlijkheid en copingmechanismen, en culturele invloeden waaronder sociale identiteit en communicatiestijlen.
Factoren die de Stressrespons Beïnvloeden
Beschermende factoren, zoals een hoge sociaaleconomische status, gezonde levensstijl, competenties, positieve zelfwaardering, en sterke sociale steun, helpen individuen om te gaan met stress. Aan de andere kant kunnen risicofactoren zoals genetische aanleg, psychologische stoornissen, en sociale conflicten de gevoeligheid voor stress verhogen.
Reacties op Stress
Samen met het besproken aspect van stressrespons is het essentieel om te begrijpen hoe stress ons stresssysteem en immuunsysteem beïnvloedt. Het stresssysteem, bekend als het sympathisch-zenuwstelsel en het HPA-as (hypothalamus-hypofyse-bijnier-as), wordt geactiveerd bij confrontatie met een stressor. Deze reactie, een overlevingsmechanisme, mobiliseert het lichaam om snel te reageren op potentieel gevaarlijke situaties.
Bovendien heeft langdurige stress ook invloed op het immuunsysteem, wat de weerstand tegen ziekten kan verminderen. Het begrijpen van deze facetten en hun effecten op het stresssysteem en immuunsysteem is cruciaal voor effectief stressbeheer. Het identificeren van individuele reacties en beschermende/risicofactoren stelt mensen in staat proactieve stappen te ondernemen ter bevordering van hun welzijn.
- Fysiologisch: Stress veroorzaakt veranderingen zoals een verhoogde hartslag, versnelde ademhaling en de afgifte van stresshormonen zoals cortisol en adrenaline.
- Gedragsmatig: Reacties omvatten vaak vermijdingsgedrag, waarbij mensen geneigd zijn stressvolle situaties te vermijden, wat op korte termijn verlichting biedt maar op de lange termijn het vermogen om met stress om te gaan kan verminderen.
- Emotioneel: Stress leidt tot gevoelens van angst, prikkelbaarheid en zelfs depressie, variërend van milde bezorgdheid tot ernstige psychologische problemen.
- Cognitief: Stress manifesteert zich vaak in overmatig piekeren en een verstoorde concentratie, waardoor het moeilijk is helder te denken en beslissingen te nemen.
Psychische factoren in stressverlichting
Emotiegerichte coping is een strategie om stress direct te verminderen, bijvoorbeeld door middel van ontkenning. Probleemgerichte coping richt zich op de stressor zelf en hoe deze kan worden aangepakt.
Emotiegericht:
- Ontkenning: Een strategie waarbij men de stressor negeert of minimaliseert om de emotionele impact te verminderen.
- Vermijding: Het actief vermijden van de stressor of situaties die stress kunnen veroorzaken.
- Hoopvolle fantasieën: Het creëren van positieve mentale beelden als een manier om stress te verminderen.
- Probleemgericht: Deze aanpak richt zich op actieve maatregelen om de stressor aan te pakken en aan te passen.
Psychische weerbaarheid
Psychische weerbaarheid verwijst naar het vermogen om met stress en uitdagingen om te gaan. Drie opvallende kenmerken die hierbij kunnen helpen zijn:
- Flexibiliteit: Het vermogen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
- Autonomie: Het vermogen om zelfstandig beslissingen te nemen en controle uit te oefenen over het eigen leven.
- Uitdaging of betrokkenheid: Het vermogen om uitdagingen actief aan te gaan en betrokken te zijn bij het streven naar doelen.
Positieve psychologie
Positieve psychologie is gericht op het begrijpen en bevorderen van positieve aspecten van het menselijk leven. Het benadrukt welzijn, deugden en optimale menselijke functie.
Locus of Control
Locus of Control beschrijft hoe mensen de controle over hun leven zien. Een interne locus of control betekent zelfcontrole, terwijl een externe locus of control wijst op externe invloeden. Een sterke externe locus kan leiden tot een slachtofferrol, waarbij mensen hun leven toeschrijven aan externe omstandigheden in plaats van hun eigen keuzes.
Aanpassingsstoornissen
Aanpassingsstoornissen worden in de DSM-5 geclassificeerd als een trauma- en stressor gerelateerde stoornis. Simpel gezegd, het is een onaangepaste reactie op iets beangstigends of verontrustends binnen drie maanden na het voordoen van de stressor.
Bijvoorbeeld, het verlies van een baan, een relatiebreuk, of een ernstige ziekte kunnen leiden tot een aanpassingsstoornis. Een belangrijk symptoom is de belemmering van het sociale, beroepsmatige of academische functioneren. Gelukkig kan het binnen 6 maanden na het wegvallen van de stressor verdwijnen.
Normaal of Afwijkend Gedrag
Normaal gedrag verwijst naar gedragingen en reacties die in lijn zijn met algemeen aanvaarde sociale normen. Aan de andere kant wijkt afwijkend gedrag af van deze normen.
Een voorbeeld hiervan is dat het normaal is om verdrietig te zijn na een verlies, maar aanhoudende en extreme somberheid die het dagelijkse functioneren beïnvloedt, zou als afwijkend gedrag worden beschouwd.
Aanpassingssyndroom model
Drie stadia kenmerken het aanpassingssyndroom: de alarmreactie, het weerstandsstadium en het uitputtingsstadium. Na de alarmreactie wordt het 'fight or flight'-mechanisme geactiveerd. In het weerstandsstadium blijft het lichaam actief in reactie op aanhoudende stressoren. Bij voortdurende stress blijft dit proces energie kosten, uiteindelijk leidend tot uitputting in het laatste stadium. Consequenties van het uitputtingsstadium omvatten ernstige vermoeidheid, verminderde weerstand tegen ziekten, en een verhoogd risico op psychische gezondheidsproblemen zoals depressie en burn-out.
Overzicht van Acute Stressstoornis en Posttraumatische Stressstoornis
| Stoornis | Prevalentie | DSM-5 Criteria | Kenmerken |
|---|---|---|---|
| Acute Stressstoornis (ASD) | 5% - 50%, afhankelijk van trauma en meetinstrumenten (NCBI Bookshelf, Psychology Today, UpToDate, Cleveland Clinic, Johns Hopkins Psychiatry Guide). | Directe of indirecte blootstelling aan een traumatische gebeurtenis, ≥ 9 symptomen uit 5 categorieën (MSD Manual Professional Edition). | Intrusie, negatieve stemming, dissociatie, vermijding, verhoogde opwinding (MSD Manual Professional Edition). |
| Posttraumatische Stressstoornis (PTSD) | Ongeveer 6% - 9% in algemene bevolking, tot 51% bij trauma slachtoffers (NIMH, Psychiatry.org, NCBI, NCBI, LWW Journals). | Blootstelling aan trauma, herbeleving, vermijding, negatieve cognitieve veranderingen, veranderingen in opwinding (National Center for PTSD). | Herbeleving, vermijding, negatieve cognitieve veranderingen, opwinding (National Center for PTSD). |
Acute Stressstoornis (ASD): ASD kan optreden na blootstelling aan een traumatische gebeurtenis zoals een ernstig ongeval of geweldsincident. Personen met ASD kunnen intense angst, hulpeloosheid of afschuw ervaren. Voorbeelden omvatten het herbeleven van de gebeurtenis door middel van flashbacks of nachtmerries, vermijding van situaties die herinneringen aan het trauma oproepen, en verhoogde waakzaamheid of prikkelbaarheid.
Posttraumatische Stressstoornis (PTSD): PTSD kan zich ontwikkelen als een langdurige reactie op een traumatische gebeurtenis. Symptomen kunnen jaren na het trauma aanhouden en omvatten ernstige angst, herbelevingen, vermijding van traumagerelateerde stimuli, en negatieve veranderingen in gedachten en gevoelens. Een voorbeeld is een veteraan die terugkerende nachtmerries en flashbacks heeft van een gevechtssituatie, vermijdt plaatsen die herinneringen aan het gevecht oproepen, en last heeft van ernstige angst en isolatie.
Conditionering bij Trauma
Bij trauma vindt klassieke conditionering plaats wanneer een neutrale stimulus, die aanwezig was tijdens het traumatische evenement, onbedoeld wordt gekoppeld aan de traumatische reactie, resulterend in een 'Conditioned Emotional Response' (CER). Dergelijke geconditioneerde reacties kunnen leiden tot aanhoudende angstreacties, vermijdingsgedrag en hypervigilantie, kenmerkend voor stoornissen zoals PTSD.
Behandeling van Geconditioneerde Reacties op Trauma
Een effectieve behandeling voor geconditioneerde reacties op trauma is het proces van extinctie, waarbij de geconditioneerde stimulus herhaaldelijk wordt gepresenteerd zonder de traumatische gebeurtenis, waardoor de reactie afneemt. Therapieën zoals geleidelijke blootstelling (gradual exposure) zijn hierbij van cruciaal belang. Deze vorm van therapie houdt in dat patiënten stap voor stap, in een veilige en gecontroleerde omgeving, worden blootgesteld aan de geconditioneerde stimuli. Door deze methode leren patiënten hun angstreacties verminderen en hun gevoelens en gedachten rondom de traumatische ervaring te herstructureren en te verwerken.