Schizofrenie spectrum stoornissen
Schizofrenie is een ernstige psychotische aandoening die gekarakteriseerd wordt door een reeks van positieve en negatieve symptomen. Het ontwikkelt zich meestal in de jonge volwassenheid en kan leiden tot een twee tot vier keer hogere mortaliteit dan de algemene bevolking. De diagnose schizofrenie vereist de aanwezigheid van symptomen voor ten minste zes maanden, met ernstige symptomen voor ten minste één maand. Positieve symptomen kunnen hallucinaties, wanen en onsamenhangende spraak omvatten, terwijl negatieve symptomen bestaan uit een afgevlakt affect, alogia, avolitie, asocialiteit en anhedonie. Behandeling met antipsychotica is essentieel en vroege behandeling kan de langetermijninvaliditeit verminderen.
Schizofrenie doorloopt verschillende fasen: de premorbide fase, waarin subtiele tekenen en symptomen kunnen voorkomen; de prodromale fase, gekenmerkt door een verhoogd risico op het ontwikkelen van de stoornis; de acute fase, waarin de symptomen duidelijk en ernstig zijn; en de restperiode, waarin symptomen kunnen afnemen maar vaak resterende negatieve symptomen aanwezig blijven.
Prevalentie van Schizofrenie
Schizofrenie is een psychische aandoening die wereldwijd mannen en vrouwen treft. De prevalentie is echter niet gelijk verdeeld over geslacht en leeftijdsgroepen. De gegevens over de prevalentie kunnen verschillen per regio en populatie, maar over het algemeen wordt aangenomen dat schizofrenie ongeveer 1% van de bevolking treft. Mannen hebben iets vaker schizofrenie dan vrouwen, en de aandoening openbaart zich meestal in de late adolescentie of vroege volwassenheid.
| Geslacht | Prevalentie | Bron |
|---|---|---|
| Mannen | Ongeveer 1.1% | Our World in Data |
| Vrouwen | Ongeveer 1.0% | Our World in Data |
Diagnostische Kenmerken van Schizofrenie
Schizofrenie is een complexe psychiatrische stoornis die wordt gekenmerkt door een reeks psychotische, negatieve en cognitieve symptomen. De DSM-5 stelt specifieke criteria voor de diagnose schizofrenie, waaronder:
- De aanwezigheid van ten minste twee van de volgende symptomen, elk gedurende een significant deel van de tijd binnen een periode van één maand (of korter als succesvol behandeld), waarbij minstens één van deze symptomen delusies, hallucinaties of onsamenhangende spraak moet zijn.
- Een merkbare verslechtering van het functioneren in één of meerdere belangrijke levensgebieden sinds het begin van de stoornis.
- Aanhoudende tekenen van de stoornis gedurende ten minste zes maanden, met ten minste één maand van symptomen (of minder indien succesvol behandeld).
- De uitsluiting van schizoaffectieve stoornis en depressieve of bipolaire stoornis met psychotische kenmerken.
- De stoornis kan niet beter verklaard worden door de fysiologische effecten van een substantie of een andere medische aandoening.
De positieve symptomen van schizofrenie omvatten wanen, hallucinaties en gedesorganiseerde spraak. Negatieve symptomen zijn onder andere verminderde motivatie en verminderde expressiviteit. Patiënten met schizofrenie kunnen ook cognitieve tekorten vertonen, zoals beperkingen in uitvoerende functies, geheugen en snelheid van informatieverwerking.
Cognitieve en Waarnemingsstoornissen bij Schizofrenie
Schizofrenie omvat een scala aan problemen met denken, gedrag en emoties. Veelvoorkomende symptomen zijn wanen, hallucinaties en gedesorganiseerd denken of spreken. Deze symptomen weerspiegelen een verminderd vermogen om normaal te functioneren.
- Wanen: Valse overtuigingen die niet gebaseerd zijn op de realiteit, zoals denken dat men wordt achtervolgd of dat men buitengewone vermogens heeft.
- Hallucinaties: Zintuiglijke ervaringen die geen basis hebben in de werkelijkheid, zoals het horen van stemmen of het zien van dingen die er niet zijn.
- Gedesorganiseerd denken (spraak): Ineffectieve communicatie en onsamenhangend spreken, soms uitmondend in een 'woordensalade'.
- Extreem gedesorganiseerd of abnormaal motorisch gedrag: Onvoorspelbare agitatie of kinderlijk gedrag, en moeilijkheden met het richten op een doel.
- Negatieve symptomen: Verminderd vermogen tot normaal functioneren, zoals gebrek aan emotionele expressie of verlies van interesse in dagelijkse activiteiten.
Bij mannen beginnen de symptomen van schizofrenie typisch in de vroege tot midden twintiger jaren, terwijl ze bij vrouwen meestal in de late twintiger jaren beginnen. Het is zeldzaam dat kinderen gediagnosticeerd worden met schizofrenie en nog zeldzamer voor mensen ouder dan 45 jaar. Tieners met schizofrenie hebben mogelijk minder vaak last van wanen, maar ervaren vaker visuele hallucinaties.
Soorten Wanen bij Schizofrenie
Wanen zijn een kenmerkend symptoom van schizofrenie en kunnen verschillende vormen aannemen. Deze valse overtuigingen zijn vaak sterk en onwrikbaar, zelfs in het licht van tegenstrijdig bewijs. Hieronder staan enkele van de meest voorkomende soorten wanen die bij schizofrenie worden waargenomen:
| Type Waan | Beschrijving |
|---|---|
| Achtervolgingswanen of Paranoïde | Het geloof dat men achtervolgd of lastiggevallen wordt. |
| Betrekkeingswanen | De overtuiging dat willekeurige gebeurtenissen of opmerkingen direct op de persoon betrekking hebben, bijvoorbeeld denken dat nieuwsuitzendingen over hen gaan. |
| Wanen van Beïnvloeding | Het geloof dat gedachten, gevoelens of acties worden gestuurd door externe krachten zoals bovennatuurlijke entiteiten. |
| Grootheidswanen | Overmatige overtuigingen in eigen belangrijkheid, macht, kennis of identiteit, soms tot het punt van het geloven dat men een goddelijke entiteit of een historische figuur is. |
Soorten Hallucinaties bij Schizofrenie
Hallucinaties zijn zintuiglijke waarnemingen die optreden zonder externe stimulus. Bij schizofrenie kunnen verschillende soorten hallucinaties voorkomen, waaronder:
- Auditieve hallucinaties: Het horen van stemmen of geluiden die er niet zijn. Dit is de meest voorkomende vorm van hallucinatie bij schizofrenie.
- Visuele hallucinaties: Het zien van beelden of mensen die er niet zijn.
- Tactiele hallucinaties: Het voelen van een niet-bestaande aanraking of sensaties op de huid, zoals tintelingen of branderige gevoelens.
- Gustatorische en olfactorische hallucinaties: Het proeven of ruiken van dingen die er niet zijn.
Hallucinaties kunnen variëren in intensiteit en frequentie en kunnen significante stress en angst veroorzaken bij de persoon die eraan lijdt. Ze kunnen ook invloed hebben op het gedrag en de interacties van de persoon met anderen.
Formele Denkstoornis, Cognitieve en Emotionele Stoornissen bij Schizofrenie
Schizofrenie gaat vaak gepaard met complexe symptomen, waaronder formele denkstoornis, cognitieve stoornissen en emotionele verstoringen.
Formele Denkstoornis
Formele denkstoornis bij schizofrenie kenmerkt zich door problemen met de structuur en vorm van het denken. Dit kan resulteren in onsamenhangende spraak, moeilijk te volgen gedachtegangen en afwijkingen in het tempo van spreken. Bron: Gedachten Uitpluizen.
Cognitieve Stoornissen
Cognitieve stoornissen omvatten problemen met geheugen, aandacht en redeneren, wat de dagelijkse functionaliteit en sociale interacties aanzienlijk kan beïnvloeden. Bron: Nederlands Herseninstituut - KNAW.
Emotionele Stoornissen
Emotionele stoornissen bij schizofrenie manifesteren zich vaak als een vlak affect, waarbij de persoon verminderde emotionele expressie toont. Dit kan leiden tot uitdagingen in het herkennen en interpreteren van emoties, zowel eigen als van anderen. Bron: Nederlands Herseninstituut - KNAW.
Behandeling van Schizofrenie
De behandeling van schizofrenie is veelzijdig en omvat zowel medicatie als psychosociale interventies. Antipsychotische medicatie is de hoeksteen van de behandeling en wordt het meest voorgeschreven. Deze medicijnen beïnvloeden de dopamine neurotransmitter in de hersenen en worden gebruikt om de symptomen te beheersen. Het doel is om tekenen en symptomen effectief te beheren met de laagst mogelijke dosis. Psychiaters kunnen verschillende medicijnen, doseringen of combinaties proberen om het gewenste resultaat te bereiken. Naast antipsychotica kunnen ook antidepressiva of angstremmende medicijnen helpen.
Naast medicatie zijn psychosociale interventies belangrijk. Deze kunnen individuele therapie, sociale vaardigheidstraining, gezinstherapie en beroepsrevalidatie en ondersteunde werkgelegenheid omvatten. Deze benaderingen helpen bij het normaliseren van denkpatronen, verbeteren van communicatie en sociale interacties, en bieden ondersteuning aan families die te maken hebben met schizofrenie. Vele mensen met schizofrenie hebben ook dagelijkse ondersteuning nodig, en er zijn gemeenschapsprogramma's beschikbaar om hen te helpen met werk, huisvesting, zelfhulpgroepen en crisissituaties.
Overzicht Schizofrenie
| Klinische Kenmerken | Omschrijving |
|---|---|
| Gestoorde gedachteprocessen | Wanen (gefixeerde valse ideeën) en denkstoornissen (gedesorienteerd denken en onsamenhangende spraak) |
| Aandachtsstoornissen | Problemen met concentreren op relevante stimuli en het uitfilteren van irrelevante stimuli |
| Perceptuele stoornissen | Hallucinaties (valse zintuiglijke waarnemingen in afwezigheid van externe stimuli) |
| Emotionele stoornissen | Verwarring over de persoonlijke identiteit, gebrek aan wilskracht, lichtgeraakt gedrag of een toestand van stupor, katatoon gedrag of ernstige agitatie |
| Andere stoornissen | Verwarring over de persoonlijke identiteit, gebrek aan wilskracht, lichtgeraakt gedrag of een toestand van stupor, katatoon gedrag of ernstige agitatie |
| Subtype | Omschrijving |
|---|---|
| Schizofreniforme stoornis | Deze stoornis bestaat uit afwijkende gedragingen die gelijk zijn aan die bij schizofrenie; deze gedurende ten minste een maand, maar minder dan zes maanden aanwezig. |
| Waanstoornis | Een waanstoornis is een toepassing op mensen die hardnekkige, duidelijk onjuiste aannames hebben, vaak omtrent paranoïde thema’s. |
| Korte psychotische stoornis | Deze stoornis van korte duur, van een dag tot een maand duurt. |
| Schizoaffectieve stoornis | Patiënten vertonen een combinatie van psychotische symptomen en symptomen die bij een stemmingsstoornis kunnen horen (depressie, manie). |
| Katatone type | Ernstige stoornissen van de motorische activiteit, waarbij het gedrag tot een stupor kan vertragen, maar ook plotseling tot een zeer geagiteerde staat kan overgaan. |
| Type Factor | Omschrijving |
|---|---|
| Biologische factoren | Sterke aanwijzingen voor een belangrijke genetische bijdrage. Verstoring van de neurotransmittersystemen in de hersenen, vooral in hersennetwerken die gebruik maken van de neurotransmitter dopamine. In veel gevallen achterliggende hersenafwijkingen, bijvoorbeeld een structurele beschadiging of achteruitgang van hersenweefsel of gestoorde hersencircuits in delen van de hersenen waar het cognitief en emotioneel functioneren wordt gereguleerd. Omgevingsfactoren, bijvoorbeeld virale infecties of ernstige voedingstekorten die de zich ontwikkelende hersenen voor de geboorte of tijdens de vroege jeugd aantasten. |
| Psychosociale factoren | Stressvolle ervaringen voor de moeder tijdens zwangerschap of kind tijdens vroege jeugd kunnen bij genetisch kwetsbare mensen bijdragen aan het ontstaan van schizofrenie. |
| Behandeling | Geadviseerd wordt een volledige aanpak met biomedische en psychosociale interventie en gezinsinterventie met nadruk op psycho-educatie als bindende factor. |